Wyżyna Krakowsko-Częstochowska to region geograficzny położony w południowej Polsce, we wschodniej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, w dorzeczu górnej Wisły oraz górnej Warty. Jest to teren słynący z systemu średniowiecznych zamków warownych Orlich Gniazd, które miały strzec granicy Królestwa Polskiego przed atakami z Górnego Śląska oraz ciekawe budowy geologicznej terenu, obfitującej w ciekawe formacje skał oraz jaskinie. Na jakich atrakcjach warto się skupić, odwiedzając Jurę Krakowsko-Częstochowską?
1. Zamek Ogrodzieniec, Zamkowa, Podzamcze
Nazywany często najbardziej imponującym Orlim Gniazdem, malowniczo umieszczonym na wapiennych skałach Góry Janowskiego – 515,5 m n.p.m. Obiekt o powierzchni 3,5 ha, składa się z dwóch części – przedzamcza, w którym obecne są ślady dawnych zabudowań wozowni, kuźni i stajni, a także odnowiona sala tortur oraz zamku górnego. W zamku górnym mieściła się kuchnia, sypialnie i komnaty mieszkalno-reprezentacyjne.
Wokół jednego z dziedzińców zwanego pańskim znajdują się piękne krużganki, łączące różne części zamku, na poszczególnych kondygnacjach i zrekonstruowana cysterna na deszczówkę. Na tym samym poziomie mieściła się również kuchnia oraz spichlerze, w których obecnie funkcjonuje karczma rycerska.
Wyższe piętra zajmowały sypialnie, jadalnie, skarbiec i zbrojownie. Wszystko otoczone ochronnym murem z systemem wież obserwacyjnych, z których jedna spełniała również funkcję więzienia.
Zamek mimo wielkości był powiększany w postaci przybudówki, zwanej dzisiaj „kurzą stopą”, która dodawała walorów mieszkalnych i obronnych. Po obu jej stronach znajdują się dwa dziedzińce. Mniejszy zwany był ptasznikiem, gdyż trzymano tutaj ptactwo domowe. Drugi, zwany turniejowym był prawdopodobnie ogrodem zamkowym.
Orle Gniazdo bywa plenerem filmowym, między innymi w 1973 roku do serialu „Janosik”, w 2001 do adaptacji „Zemsty” Andrzeja Wajdy, czy w 2019 roku pojawił się w Bitwie pod Sodden w serialu „Wiedźmin” produkcji Netflix.
2. Jaskinia Nietoperzowa, Nietoperzowa 88, Jerzmanowice
Największa jaskinia Jury Krakowsko – Częstochowskiej. Sumaryczna długość jej korytarzy wynosi 1047,7 metrów, a wymiary największej sali udostępnionej do zwiedzania to 35 metry długości na 18 metrów szerokości przy 10 metrach wysokości.
Jej wnętrze pełne jest efektownych form, takich jak wodospad naciekowy z kropielnicą, olbrzymie kotły wirowe w stropie czy ambony. Ze względu na ten wyjątkowy widok, jaskinia stała się plenerem do filmu Jerzego Hoffmana, „Ogniem i mieczem”.
Ważne jest jednak, że tę przepiękną jaskinię zamieszkuje jedno z największych siedlisk nietoperzy, skąd też wzięła się jej nazwa.
3. Zamek Pieskowa Skała. Oddział Zamku Królewskiego na Wawelu, Sułoszowa 5, Pieskowa
Zamek na łamach historii po raz pierwszy pojawił się w 1315 roku w dokumencie wydanym przez Władysława Łokietka. Jednak obecna bryła zamku to bardziej zasługa Kazimierza Wielkiego, który w pierwszej połowie XIV wieku wybudował zamek warowny, będący częścią Orlich Gniazd. Budowla składała się z dwóch części – górnej, która się nie zachowała i dolnej.
Po II wojnie światowej zamek został przejęty przez Skarb Państwa, a po generalnej renowacji w latach 1950–1963 został Oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki. Obecnie znajduje się w nim stałe ekspozycje:
– Kultura staropolska,
– Europejskie style i mody w sztuce,
– Historia Pieskowej Skały,
– Angielskie wnętrza z kolekcją obrazów.
Zamek pojawił się na ekranie m.in. za pośrednictwem filmu Jerzego Hoffmana „Pan Wołodyjowski” oraz „Ogniem i mieczem”.
4. Dolina Sąspowska, Sąspów
Jest to prawe odgałęzienie Doliny Prądnika, prawie całkowicie znajdujące się w granicach Ojcowskiego Parku Narodowego. Na obszarze Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskiej, do którego należy dolina, znajduje się środkowa i dolna część formacji, mająca długość około 5 km. Jej dnem płynie potom Sąspówka, będący prawym dopływem Prądnika. Cechuje się on wyjątkowo czystą wodą, w której żyją pstrągi potokowe i bobry.
Dolina kończy się piękną skalną bramę, stworzoną po północnej stronie skałką Plażówką, a po południowej Jonaszówką, która jest wspaniałym punktem widokowym.
Przez dolinę przechodzi żółty i zielony szlak pieszy, które się ze sobą łączą na niektórych odcinkach, dzięki czemu można zatoczyć pełne koło i wrócić na mniejsze początkowe.
5. Dolinka Bolechowicka, Bolechowice
To kolejna dolina należąca do Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskiej. Wejście do niej otwiera Brama Bolechowicka z wapiennych skał o wysokości około 25 metrów. Wokół bramy znajdują się łagodne zbocza z niewielkimi łąkami, które świetnie nadają się na przystanek podczas trasy. Sama dolina za bramą przyjmuję formę zwężających się zalesionych parów, których dnem płynie potok Bolechówka.
Dolina jest stosunkowo krótka – 1,5 kilometra – ale bardzo atrakcyjna. Zwłaszcza dzięki dwustopniowemu wodospadowi, będącego unikalną formacją na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Dodatkowo zbocza doliny pokryte są gęstym lasem grądowym, wyżej borem mieszanym sosny i dębu szypułkowego, co tworzy piękny, zalesiony krajobraz.
6. Muzeum Małopolski Zachodniej w Wygiełzowie, Podzamcze 1, Wygiełzów
Park Etnograficzny Krakowiaków Zachodnich powstały w 1968 roku na terenie wsi Wygiełzów. Zgromadzono i udostępniono tutaj turystom przykłady budownictwa drewnianego charakterystycznego dla okolic Krakowa. Wśród obiektów znajduje się:
– dom z 1804 roku, stanowiący przykład typowej architektury małomiasteczkowej, gdzie dodatkowo zorganizowano ekspozycję garncarską pokazującą warunki pracy i życia garncarza w I połowie XX w.;
– rekonstrukcja karczmy z połowy XIX w.;
– spichlerz dworski z 1798 r., we którego wnętrzu znajdują się narzędzia obrazujące tradycyjną chłopską gospodarkę;
– olejarnia z II połowy XIX wieku, z oryginalnymi narzędziami do wyrobu oleju;
– dom z 1862 roku, w którym zorganizowano wystawy „Święcone w domu wójta” i „Dawny sprzęt gospodarstwa domowego”, gdzie znajdziemy przedmioty potrzebne do wyrobu chleba i prania;
– kościół z początku XVII wieku, konstrukcji zrębowej w stylu gotyckim z oryginalnym wyposażeniem, polichromią stropów i ścian z lat 30. XX wieku.
– dwór z 1730 roku rodziny szlacheckiej, gdzie miejsce ma wystawa „Mieszkanie zamożnej rodziny szlacheckiej”, na którą składają się 5 pomieszczeń – salon, pokój pani, pokój rezydentki, sypialnia i gabinet,
– amfiteatr o powierzchni 730 m² z widownią na 500 osób.
7. Pustynia Błędowska, Dąbrowa Górnicza-Błędów
Jest to największy w Polsce obszar lotnych piasków, liczący sobie 33 km², na pograniczu Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Olkuskiej. Pustynia ma więc niecałe 10 kilometrów długości i maksymalnie 4 kilometry szerokości. Nie przeszkadza to jednak występowaniu na tym terenie prawie 100 różnych gatunków roślin przystosowanych do piaszczystych gleb i silnego wiatru, przenoszącego wydmy.
Wśród takich roślin znajdziemy sporek wiosenny, dziewięćsił bezłodygowy, kruszczyk szerokolistny czy warzuchę polską. Zwierzęta reprezentowane są przez owady i ptaki, w liczbie około 150 gatunków. Na wydmach widać obecność mrówek i chrząszczy. Ptaki reprezentuje natomiast skowronek borowy i świergotek polny.
Pustynia Błędowska posłużyła do realizacji ekranizacji książki „Faraon” Bolesława Prusa z 1965 roku reżyserii Jerzego Kawalerowicza, a także pojawiła się w teledysku zespołu Bajm do piosenki „Nie ma wody na pustyni” z 1983 roku.
8. Zamek Rabsztyn, Rabsztyn
Ruiny zamku na Wzgórzu Rabsztyńskim (427,5 m), będące częścią Orlich Gniazd. Składa się z trzech części:
– zamku górnego, gdzie mieścił się budynek mieszkalny i wieża główna,
– zamku średniego, składającego się na dwa budynki mieszkalno-gospodarcze, wieży strażniczej, muru z bramą wjazdową i dziedzińcem,
– zamku dolnego, początkowo złożonego z wieży bramnej z mostem, muru i kasztelu, rozbudowanego na przełomie XVI i XVII do niegdyś okazałego pałacu.